nl 
en 
Dit artikel is onderdeel van onze recente publicatie, Towards a responsible value chain – The role of investors and the CSDDD.
Fairtrade is een internationale, sociale beweging en een certificeringsschema. De organisatie richt zich op het veranderen van de manier waarop handel werkt door middel van betere prijzen, fatsoenlijke arbeidsomstandigheden en een eerlijkere deal voor boeren en arbeiders in de voedingsketen. Unieke elementen in de normen zijn de Fairtrade minimumprijs en daarbovenop de premiumprijs. De minimumprijs fungeert als vangnet voor producenten om ervoor te zorgen dat de basiskosten voor duurzame productie worden gehaald. De premiumprijs biedt boeren en/of arbeiders extra fondsen om te investeren zoals zij dat nuttig achten. Dit draagt bij aan het levensonderhoud van boeren en arbeiders. Bovendien is Fairtrade door lokale ondersteuning een zichtbare en praktische partner voor boeren en arbeiders. De ondersteuning helpt hen ook om zich voor te bereiden op de komende Europese wetgeving, te investeren in het aanpakken van klimaatverandering en commercieel relevant te blijven. Dit versterkt hun positie op de wereldmarkt en bevordert de sociale en ecologische duurzaamheid in waardeketens.
Werken aan verantwoorde waardeketens
Er is niets mis met winst, mits deze niet gepaard gaat met uitbuiting. Iedereen in de waardeketen moet een fatsoenlijk inkomen kunnen verdienen met het werk dat hij of zij doet. Het woord ‘waarde’ in waardeketens moet reëel blijken. Alle partijen die betrokken zijn bij een toeleveringsketen moeten waarde toevoegen en ontvangen voor het leveren van hun deel. Het belangrijkste aspect is dat de sociale en milieukosten niet alleen aan het begin van de keten worden geplaatst, maar eerlijk worden verdeeld. Dit vergt zoeken naar balans. Daarom is transparantie essentieel. Bij Fairtrade streven we ernaar te weten waar ieder onderdeel van een proces plaatsvind, welke kosten erbij betrokken zijn, welke waarden worden overgedragen en onder welke voorwaarden. Transparantie is cruciaal in alle onderdelen van de handel, zodoende moeten deze stappen moeten worden gecontroleerd en gecertificeerd.
Duurzame inkooppraktijken zijn een cruciaal onderdeel van verantwoorde waardeketens. In de bananensector, bijvoorbeeld, streven retailers ernaar bij te dragen aan leefbare lonen voor werknemers op bananenplantages. Om dit te doen, zijn duurzame inkooppraktijken nodig. Dit kan bijvoorbeeld worden verzekerd door middel van langetermijncontracten, langetermijnverbintenissen en de betaling van een extra bedrag voor het dichten van de loonkloof, zoals de Fairtrade leefbare inkomens-referentieprijs. We moedigen kopers aan om meerjarige contracten te overwegen, zodat plantage-eigenaren en arbeiders weten wat ze kunnen verwachten en een sterkere positie verwerven.
Het is belangrijk dat we bedrijven vragen hun huidige inkooppraktijken te bestuderen. Zou het kunnen dat ze direct of indirect bijdragen aan mensenrechtenschendingen en/of milieuschade in hun toeleveringsketens? In een constructieve dialoog worden deze praktijken besproken en richt men zich op duurzamere inkooppraktijken. Zo voldoen bedrijven steeds meer aan hun due diligence-verplichtingen.
Huidige benadering van duurzaamheid
Bij Fairtrade merken we dat bedrijven weliswaar de noodzaak van duurzamere praktijken erkennen, maar nog moeite hebben hun eigen verantwoordelijkheden te omarmen. Dat kan namelijk de manier waarop ze al jaren zaken doen, verstoren. Hoewel koplopers oprecht proberen een verschil te maken, zijn er tekenen dat anderen proberen een deel van hun due diligence-verantwoordelijkheid af te schuiven op andere bedrijven in de toeleveringsketen.
Bedrijven bespreken en onderhandelen meer en meer over duurzaamheidscriteria met hun leveranciers, wat een positieve stap is. De vraag blijft echter: wat dragen ze zelf bij om ervoor te zorgen dat die duurzaamheidsdoelen in hun hele toeleveringsketen haalbaar zijn? Zonder zinvolle veranderingen in inkooppraktijken is er een substantieel risico dat boeren de sociale en milieukosten dragen – en de kosten van duurzaamheidsambities aan het andere eind van de toeleveringsketen. Bedrijven moeten duurzame productie mogelijk maken via hun inkooppraktijken en erkennen dat dit een prijskaartje heeft.
De impact van wetgeving zoals de CSDDD
Wetgeving zoals de Corporate Sustainability Due Dilligence Directive (CSDDD) kan waardeketens ten goede komen. Hoewel de positieve impact afhankelijk zal zijn van de implementatie van de richtlijn. In ruime zin verwelkomt Fairtrade dit wettelijke kader van harte. We hopen dat de Nederlandse implementatie van deze wet werknemers en boeren ten goede zal komen via effectieve due diligence-processen van bedrijven. We zijn echter voorzichtig om niet te optimistisch te zijn. Er is nog steeds een risico dat bedrijven deze wetgeving zien als slechts een afvinkoefening om een due diligence-proces te ontwikkelen zonder impactvolle implementatie. Het gevaar is dat bedrijven zichzelf beperken tot het opnemen van duurzaamheidsvereisten in leverancierscontracten, zonder enige echte waardeoverdracht of verbetering van hun eigen inkooppraktijken. Deze praktijk van (deels) outsourcing van verantwoordelijkheden kan er helaas toe leiden dat boeren betalen voor de implementatie van de CSDDD zonder daarvoor gecompenseerd te worden. Het is belangrijk dat de nieuwe wetgeving leidt tot verbeteringen in de waardeketen waar dat het meest nodig is en waarde toevoegt aan de bestaansmiddelen van werknemers en boeren.
Nu de CSDDD is goedgekeurd, moedigen we investeerders ook aan om met bedrijven in gesprek te gaan over hun due diligence-verplichtingen. Ze moeten zich bewust zijn van de mogelijke negatieve gevolgen van hun activiteiten voor het milieu en de mensenrechten, evenals de noodzaak hiernaar te handelen via hun inkooppraktijken.
Ambitie is nodig voor vooruitgang
Initiatieven zoals het Platform Living Wage Financials (PLWF) gebruiken hun aandeelhouderschap als een belangrijk hulpmiddel om bedrijven volgende stappen te zetten voor het mogelijk maken van leefbare lonen in hun toeleveringsketens (zogenoemde engagement). Dit moet leiden tot concrete verbeteringen in de duurzaamheid van de waardeketen. Een heel interessant voorbeeld van engagment, is dat ASN Impact Investors zich terugtrok uit kledingbedrijven vanwege gebrek aan vooruitgang na vele jaren van dialoogvoering met de sector. Deze escalatie zal hopelijk resulteren in een krachtigere vorm van engagement, waarbij het perspectief van bedrijven op duurzaamheid verandert van een ‘nice-to-have’ naar een ‘must-have’.
Dergelijke druk net als die van de CSDDD, laat zien dat de meest impactvolle duurzame praktijken niet plaatsvinden waar alleen een vakje hoeft te worden aangevinkt, maar in gezamenlijke inspanningen van partijen en belanghebbenden in de toeleveringsketen – en waar partijen zich realiseren dat een duurzame toeleveringsketen een waardeketen is, waar waardeverdeling de sleutel is voor duurzaamheid en winstgevendheid op de lange termijn. Het gaat om het delen van zowel de verantwoordelijkheden als de beloningen.
